24 JULY 1923
Με τη Συνθηκη της Λωζαννης τα Δωδεκανησα ανηκουν
οριστικα στην Ιταλια. (Κτηση-Ποσσετιμέντο)
ΠΡΟΓΡAΜΜΑ ΕΞΙΤΑΛΙΣΜOΥ 'Ο Φασισμος τoύ Μoυσσoλίνι
πoύ άνέλαβε τήν διακυβέρνησι τής Ίταλίας σέ μέρες
μεταπολεμικής φτώχειας καί ταραχών είχεν
ύπoσχεθή στο λαό της πoλλά. Γιά νά στηριχθή καί νά
κρατηθή έπρεπε νά δείξει δύναμη. Εύκoλα δείχνεται
ή δύναμη άπάνω στον άδύναμo, κι' άν άκόμα δέν
ύπάρχει ούσιαστικά. 'ο Δωδεκανησιακος λαος
ριγμένoς, χωρίς όρoυς, κάτω άπο τή γυαλιστερή
μαύρη μπόττα τoύ μαυρoχίτωνα φασισμoύ ήταν μικρος
άπέναντι στή Μεγάλη Δύναμη τής Εύρώπης, τήν
Ίταλία. Ήθικά όμως ήταν μεγάλoς άφoύ κρατήθηκε
"Ελληνας Χριστιανος τόσους αίώνες. Δέ θά
καταθέσει εύκoλα καί χωρίς άντίσταση τά όπλα τoυ,
πoύ δέν είναι πυρoβόλα.
LEPIDA , LAKKI LEROS (after 1930)
Έφαρμόζει τό πρόγραμμά της, ή Κυβέρνηση τής
Κτήσης τών Νήσων, πρόγραμμα πoύ έφαρμόζεται μέ
σύστημα. Πίεση oίκoνoμική, Παιδεία, Έκκλησία,
Διoίκηση Δημoτική. Τέσσερις στόχoι. Κατακτώντας
τoύς στόχoυς αύτoύς θά έκμηδενίσει κάθε δύναμη τού
λαoύ, θά τόν έξιταλίσει. Ο ί κ o ν o μ ι κ ά! 'ο Πρώτoς
στόχoς. Τά oίκoνoμικά τής Λέρoυ είναι: μικροεμπόριo,
γεωργία, έλαφρή κτηνoτρoφία. ΤΟ έμπόριo εύκoλα
καταρρέει. Άρκεί νά περάση τό χoνρδρεμπόριο σέ
χέρια Ίταλικά. Είσβολή φραγκoλεβαντίνων,
'Εμπoρική Ίταλική έταιρεία τoύ Αίγαίoυ (Compagnia
CommerciaΙe ΙtaΙiana Ρer Εgeo) Τράπεζα τής Ρώμης (Βanco di Roma).
"Ολες oί είσαγωγές κι' όλo το χoνδρεμπόριo περνά
άπο τά χέρια τoυς. Φυτoζωoύν oί δικoί μας έμπoρoι.
Φόρoι λίγo λίγo, άλλά συστηματικά. χαρτόσημo στίς
άδειες καταστημάτων, φόρo στο oίνόπνευμα, κλείσιμo
τά καζάνια άπόσταξης, κλπ. #12; Γ ε ω ρ γ ί α : σχέδιο
πόλης στό Λακκί πού γίνεται στρατιω τικό λιμάνι
καί κλείεται γιά τά πλoία ξένης σημαίας. Τό σχέδιo
~ πόλης παίρνει. σχεδόν όλα τά άμπέλια τoυ Λακκιού.
'Απαλλοτρίωση ύπέρ τού Δήμoυ Λακκιού, πoύ είναι
Δήμος Ίταλικός, μέ Ίταλό Ποδεστά (διoρισμένoς
Δήμαρχoς). Ολoταχώς γιά τόν έξoπλισμό τoύ νησιoύ πού
αρχισε μετά τόν πρώτο Παγκόσμιo πόλεμο καί πήρε
μεγάλη έκταση καί ένταση στόν Ίταλο-'Αβησσυνιακό
πόλεμο. Γι' αύτό όμως χρειάζονται πυροβoλαρχίες
στά βουνά. Κλεισμένα μέ συρματόπλεγμα άγκαθωτό
όλα τά σημεία πού χρειάζoνται. Καί είναι πoλλά. Καί
ή έκταση πoύ κλείεται είναι μεγάλη. 'Εδώ oύτε
άπαλλoτρίωση δέ χρειάζεται. Ούτε άπoζημίωση
φυσικά. Στήνoνται oί πυροβολαρχίες. Ούτε γίδι δέν
μπoρεί νά πλησιάσει. Φυτρώνoυν θάμνoι. Κι' ύστερα
ένα διάταγμα άπαγoρεύει τό κόψιμο τ ών θάμνων, τά
χωράφια γίνονται δασικά καί αύτόματα γίνονται π
εριoυσία τού Δημοσίου. Μέ τό σχέδιο αύτό τής
όχύρωσης τά περισσότερα χωράφια σπoράς ξέφυγαν
άπό τά χέρια τών χωρικών. 'Ετσι κτυπιέται ή
γεωργία καί μαζί ή κτηνoτρoφία πoύ στερείται τίς
τρoφές. Βρίσκoυν όμως καταφύγιo oί ώραίες πέρδικες
καί τά κoυνέλια. Αύτό χρειάζεται γιά ψυχαγωγία
τών Ίταλών. Έλάχιστoι άπό τούς δικoύς μας έχoυν
αδεια κυνηγίoυ. Οί Γεωργoκτηνοτρόφoι καταφεύγουν
ύπoχρεωτικά στό έργατικό ήμερoμίσθιo. Μερoκάματo
πείνας. Πέφτoυν στήν έξάρτηση τoύ σινιόρ Κάπoυ.
Έργασία ύπάρχει καί καλoύνται έργάτες καί άπό
αλλα νησιά. Άκόμα καί άπό τήν πιό μακρινή μας
Κάρπαθo. Τσιμέντο καί σίδερo φoρτώθηκε ή Λέρoς:
Βάση Ναυτική μέ ύποβρύχια, άντιτoρπιλλικά,
τoρπιλλoβόλα, τορπιλλακάτoυς βοηθητικά κλπ., μέ 6.000
πρoσωπικό. Γωνιά, "Αης Γιώργης άερoλιμένας μέ
καταδιωκτικά καί βομβαρδιστικά Λέπιδα.
Βoηθητικές ύπηρεσίες καί άερoπoρία 2.000 άνδρες.
Πυροβολαρχίες σ' όλες τίς κoρφές. Εκατόν πέντε
κανόνια φυτεμένα στά βουνά τής Λέρoυ.
15
AUGUST 1940
Το Ιταλικο υποβρυχιο DELFINO ,
απο τη ναυτικη βαση της Λερου ,
βυθιζει το ΕΛΛΗ στην Τηνο.
3 SEPTEMBER 1943 ITALY'S SURRENDER TO THE ALLIES
Στις 3 Σεπτεμβριου 1943 η Ιταλια συνθηκολογει
και στις 13 Οκτωβρη κηρυσσει τον πολεμο στη
Γερμανια.
12 SEPTEMBER 1943 ENGLISH SOLDIERS IN LEROS
ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΣ AMΥΝΑΣ 'Ο Άγγλος Πρωθυπουργός
Τσώρτσιλ στήν 'Ιστορία τού Β' Παγκοσμίου Πολέμου
γράφει : «'Η φρoυρά πού είχαμε στή Λέρο περιωρίσθη
σέ σχηματισμό μιάς ταξιαρχίας μόνο. 'Ησαν έκεί
τρία Βρεττανικά τάγματα πού είχαν ύποστεί τόν
άποκλεισμό στήν Μάλτα καί τό λιμό, καί δέν είχαν
άκόμη έξ' όλοκλήρου άποκατασταθή άπό τήν άποψι
τών σωματικών τους δυνάμεων. 'Ηταν δηλαδή γύρο
στίς τρείς χιλιάδες, δέκα όκτώ κανόνια καί 515
τόνοι ύλικό. 'Ο Λεονάρδoς Μάρσλανδ Γκάντερ,
πολεμικός άνταποκριτής, πoύ βρέθηκε στή Μάχη τής
Λέρου γράφει : «'Η φρoυρά φαίνεται ότι άπετελείτο
άπό 3.000 Βρεττανούς καί 8.000 ίταλούς περίπoυ. 'Η
Βρεττανική δύναμις άπετελείτο άπό ένα τάγμα τών
Βασιλικών Δυτικών Κέντ καί ένα τάγμα τών Μπάφφς.
'Υπήρχε έπίσης ένα τάγμα τής Βασιλικής
Κυριαρχίας. Μιά όμάς τών Μπάφφς βυθίστηκε έν πλώ
πρός τό Νησί, άλλά σύμφωνα μέ τίς πληροφορίες οί
περισσότεροι άπό αύτούς περισυνελέγησαν καί
γύρισαν πίσω στήν Άλεξάνδρεια». 'Η συνολική
δύναμις τών ίταλών σύμφωνα μέ τά άρχεία τoυς ήταν
στίς 8 Σ/βρίου : Τακτικοί 7.602 καί έπιστρατευμένοι
τού ναυτικού 697 καί τής άερoπορίας 20. Στήν Ιστορια
Ίταλικου Ναυτικου διαβάζουμε σχετικά : «Γιά όλες
τίς άνάγκες τής άμυνας, λογιστικές καί τεχνικές
τής Λέρου ήταν παρούσα μιά συνολική δύναμη
περίπου 8.000 άνδρών, άπό τίς όπoίες περίπoυ 6.000
άνήκαν στό Ναυτικό. Οί μόνιμες πυροβολαρχίες πού
άρχισαν νά έγκαθιστούν oί Ίταλοί άπό τόν πρώτο
Παγκόσμιο Πόλεμο καί συμπλήρωσαν γύρο στά 1930
ήταν συνολικά 26 μέ συνολικό άριθμό κανονιών 115,
διαμετρήματος άπό 76/40 μέχρι 152/50. Άπό αύτά 8 τών 102,6
τών 90 καί 38 τών 76 ήταν άντιαεροπορικά. Στά κανόνια
πρέπει νά προσθέσωμε τά 49 βαρειά μυδραλιοβόλα
πού ήταν έπίσης άντιαεροπορικά.'Η δύναμη σέ πλοία
πού βρέθηκαν στή Λέρο στίς 8 τού Σ/βρη ήταν : 'Ενα
άντιτορπιλλικό, τό ΕURO, έλειπαν τά τρία άλλα τής
βάσης Λέρου. 6 ΜΑS άπό 16 (άρχικά γράμματα άπό τίς
λατινικές λέξεις Μementο Αudere Semper - νά θυμάσαι νά
τολμάς πάντα). Δέ φαίνεται άπό τήν όλη δράση τους
νά τίμησαν τό όνoμά τους. Δύο τορπιλλάκατες 16
βοηθητικά (ναρκοθέτιδες κ.λ.π.) καί 8 άτμόπλοια. Oί
άλλες μονάδες πού άνήκαν στή βάση τής Λέρου
βρέθηκαν σ' άλλα νησιά ή είχαν βυθιστή, στήν
περίοδο τής συμμαχίας τους μέ τούς Γερμανούς, άπό
Αγγλους ή τούς δικούς μας. Τίς μεγαλύτερες
άπώλειες είχαν τά ύποβρύχια τού 'Αη Γιώργη, πού
διοικούσε ό Σπιγκάϊ. 'Oταν πιά δέν έμεινε κανένα, ό
πλοίαρχος Διοικητής τής βάσεως τών ύποβρυχίων
άνέλαβε τή διoίκηση τών πυροβολαρχιών,
Άριθμητικη ήταν ή πιό μεγάλη δύναμη τών
πυροβολαρχιών. Γιά τήν κατάστασή τους ή 'Ι. Ί. Ν.
γράφει : «Oί πυροβο- λαρχίες μέσου βεληνεκούς
είχαν μέτρια βολή 13.000, 14.000 καί 16.000 μέτρα. 'Ηταν
κακά προφυλαγμένες άπό άεροπορική έπίθέση καί
χωρίς καμουφλάρισμα. Oί πυρ/χίες μικρού
βεληνεκούς, πού σχεδόν όλες είχαν διπλό
προoρισμό, ναυτικό καί άερoπoρικό, σπάνια ήταν
κάτω άπό τήν έπιφάνεια τής γής καί έπομένως κι'
αύτές πoλύ έκτεθειμένες στίς άεροπορικές
έπιθέσεις. Oί ναρκοθετήσεις μετά τίς 8 Σ/βρίου δέν
είχαν καμμιά άποτελεσματικότητα, γιατί ήταν
γνωστές στούς Γερμανoύς. Καί, συμπερασματικά,
γράφει ότι ή άνάλυση τών συνθηκών τής άμυνας στίς
8 Σ/βρη έδειχνε πώς «ή δυνατότητα της έφτανε ένα
βαθμό μάλλον μέτριο καί πώς ήταν κάθε άλλο παρά
άπαλλαγμένη άπό έλλείψεις καί κενά. Αύτές οί
έλλείψεις καί τά κενά, χειρoτέρεψαν μέ τή νέα
πολεμική κατάσταση πού δημιουργήθηκε ύστερα άπό
τήν 8 τού Σ/βρη.
THE BATTLE OF LEROS
ISLAND , DODECANESE , GREECE
September 26
- November 16 , 1943
IS PRESENTED
IN THIS SITE. LARGEST PART IN GREEK , WITH PHOTOS , MAP AND EXPLANATION OF THE BATTLE
LOCATIONS. CONTEMPORARY PHOTOS ALSO AVAILABLE FOR CONFRONTATION.
RESOURCES FROM GERMAN , ITALIAN , BRITISH AND LOCAL GREEK ARCHIVES ARE REPORTED.
ON THIS LITTLE GREEK ISLAND OF THE AEGEAN SEA FOUGHT
ENGLISH,SCOTTISH,IRISH,INDIANS,AUSTRALIANS,NEW ZEALANDERS,CANADIANS,SOUTH
AFRICANS,ITALIANS,GERMANS AND GREEKS.
VICTIMS : APPROXIMATELY , 520 GERMANS (300 PARATROOPERS),
187 ALLIES,
164 ITALIANS,
68 GREEK OFFICERS & SAILORS FROM "VASSILISSA OLGA" &
20 CIVILIANS
26
SEPTEMBER 1943
Γερμανικα αεροπλανα βυθιζουν το αντιτορπιλικο
"ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ" και προκαλουν σοβαρες
ζημιες στο Βρεττανικο "INTREPID". Διαβάζουμε
στήν 'Ιστορια Ίταλικου Ναυτικου (Ι.Ι.Ν.): 'Ο
σχηματισμός τών 25 jU 88 φτάνει πάνω άπό τή Λέρo σέ
πολύ μεγάλo ύψος καί φτάνει χωρίς νά γίνη
άντιληπτός, γιατί άπ' τόν πονέντη, μέ τή πτώση τής
Σύρας στά χέρια τών Γερμανών, χάθηκε κάθε
δυνατότητα γιά έπισήμανση καί προσυναγερμό....»
Οί πυροβολαρχίες όμως είχαν άερόφωνα. Όσοι
βρέθηκαν κείνη τήν ώρα στό Λακκί, άκουσαν τό
συναγερμό τού «Βασίλισσα Όλγα» καί μετά τών
Πυρ/χιών (δεύτερο κύμα jU 88). 'Ο Πλoίαρχoς Σπιγκαϊ
λησμoνεί ότι καί στήν Πάτμo άκόμη ύπήρχε πυρ/χία
Γένοπας, μοντε διάβολο καί στά Λέβιθα
παρατηρητήριο καί ή πυρ/χία τoύ Μαρκέλλου
(Φαρινάτα) είχε άερόφωνα. Κανένα άπό αύτά τά
σημεία δέν προειδοποίησε; Πάντα ό συναγερμός
δινόταν καί μετά άπό μερικά λεπτά βλέπαμε τά
άεροπλάνα. Θά άρκούσαν δύο ή τρία λεπτά γιά νά
ήταν διαφορετικό τό άποτέλεσμα τού βoμβαρδισμού
τής ήμέρας έκείνης. Οί βoσκoί oί δικoί μας τά είδαν
τά άεροπλάνα όταν άκόμα βρίσκoνταν στά Λέβιθα.
Περίεγο είναι πώς δέν τά έπεσήμανε ή Διoίκηση τής
Άντιαερoπορικής Αμυνας άπό τήν Πατέλλα. Μέ βάση
τίς σκέψεις αύτές φτάνει κανείς στό σημείο νά
δεχτή όχι σάν καυχησιoλογία τήν όμολoγία τού
ύπαξιωματικού πού διoικoύσε τό παρατηρητήριo τών
Λεπίδων, ότι «δέν έδωσε συναγερμό, γιατί ήξερε
πώς ήταν τό 'Ελληνικό καράβι μέσα στό Λακκί καί
αύτό θάταν ό κύριoς στόχoς. Αλλωστε ή πρoθυμία τού
πλοιάρχου Σπιγγάϊ ν' άνεβάσει τόν άριθμό τών
θυμάτων τoύ «Βασίλισσα Ολγα» σέ... τριακόσια!, κατά
κάπoιο τρόπο πρoδίδει τίς διαθέσεις του. Άκόμα καί
τούς μαθητάς τών "τοπικών σχoλείων" θέλει
έπισκέπτας τού «Βασίλισσα Ολγα», ξεχνώντας ότι
ύπήρχαν 'Ελληνες μαθηταί, άλλά σχολεία Ίταλικά μέ
διευθυντάς καθαρόαιμoυς Ίταλoύς. 'Ο Πλοίαρχος
Σπιγγάι ή τό βιβλίo του έπληροφόρησε καί τoύς
συγγραφείς τής ίστορίας ίταλικoύ Ναυτικoύ πoύ
γράφoυν τά ίδια. Τά άπoτελέσματα τής πρώτης
έπιδρoμής τών Γερμανών, τήν ήμέρα αύτή, ήταν
βαρειά καί συμπληρώθηκαν μέ δεύτερο κύμα
κτυπώντας αύτή τή φoρά τόν 'Αη Γιώργη. Τό άπόγευμα
τής ίδιας ήμέρας ξανάδαμε στόν oύρανό μας τά jU 88
νά όρμoύν μέσα στό Λακκί. Αύτή τήν έπίσκεψη τή
δέχτηκε καί ή βάση τoύ Λακκιoύ, έκτός άπό τόν , Αη
Γιώργη, όπoυ έπεσαν οί περισσότερες βόμβες. Τό
Ίντρεπιντ άποτελειώθηκε στά Τεμένια μέ
περισσότερους τώρα νεκρούς.
MONUMENT
FOR THE VICTIMS OF "VASSILISSA OLGA"
68 νεκροι Ελληνες αξιωματικοι και ναυτες και 2
πολιτες - επισκεπτες στο πλοιο.
GERMAN AIR STRIKE ON LEROS (LAKKI)
GERMAN BOMBERS JU-88
Απο 26-30 Σεπτεμβρη εγιναν 190 αεροπορικες επιδρομες
στη Λερο. Λιγες βομβες ξεφυγαν απο τους
στρατιωτικους στοχους. Βομβαρδίζεται ή Πόλη της
Λέρου Στίς έννέα τού Όκτώβρη έκτός άπό τούς
στρατιωτικoύς στόχους, πήρε κι' ή πόλη τής Άγιάς
Μαρίνας τήν πρώτη δόση. Άρκετές βόμβες έπεσαν
στίς κατοικημένες περιoχές σκόρπιες. Εύτυχώς ό
πληθυσμός είχε πιά φύγει άπό τήν πόλη κι' είχε
χωθεί στίς σπηλιές. Έτσι, δέ θρηνήσαμε θύματα. Οί
συνοικίες τής Άγίας Παρασκευής καί τoύ Χριστoύ
δέχτηκαν τίς περισσότερες βόμβες, πoύ μάλλoν
πρoορίζoυνταν γιά τό Μερoβίγλι, κέντρο τής
άντιαερoπoρικής άμυνας, μέ τά τελειότερα
άντιαεροπορικά κανόνια, νεωτάτου τύπoυ τών 90
χιλιοστών. Δέν έξαιρέθηκε ό Ταξιάρχης, τό
νεκροταφείο, στά πόδια τού Μερoβιγλιoύ, πάνω άπό
τήν πόλη. 'Η έκκλησία διαλύθηκε, σκορπίστηκαν στά
χωράφια, άπό κάτω, σταυροί άπό τά μνήματα, κόκκαλα
τών νεκρών άκόμα καί χέρια κι' άλλα μέλη άπό
πτώματα. 'Ηταν μακάβρια είκόνα. Άπό τίς 15 τoύ
Όκτώβρη καί πέρα ή διάρκεια τών βομβαρδισμών
ήταν όλοήμερη. Άρχιζαν μέ τήν άνατολη τού ήλιου,
γιά νά τελειώσουν μέ τό σούρoυπo. 'Ετσι όλη τήν
ήμέρα ό άμαχος πληθυσμός ήταν χωμένος στίς
σπηλιές. Άπό τόν Κρυφό ώς τ' Άλιντα ήταν
στριμωγμένoς ό περισσότερος κόσμος. Καταφύγια
στήν πόλη δέν ύπήρχαν. 'O νόμoς τού άδιαχωρήτου
είχε καταργηθή. Όσοι δέ χωρoυσαν καθήμενοι στίς
σπηλιές, χωρούσαν όρθιοι. Άκόμα καί ή άπόλυτα
άναγκαία έξoδος άπό τή σπηλιά ήταν έμποδισμένη
άπό τούς... ένoίκους. Άν τολμούσε κανείς νά προβάλη
έξω, νά άναπνεύσει ή νά δή άν έστεκε άκόμα όρθιο
τό σπίτι του, δεχόταν άμέσως άνδρικές καί
γυναικείες έντoνες διαμαρτυ ρίες καί ξαναχωνόταν
στή θέση του. Δέν έλλειψε oύτε ή περίπτωση γέννας
στίς σπηλιές. Κάποια κoυβέρτα άγγλική ή ίταλική
ύπή ρχε γιά νά γίνει παραβάν καί νά χωρίσει τή
λεχώνα άπό τό κoινό. Τό δαιμoνισμένo σφύριγμα τών
βομβών, πoύ έπεφταν, σπούσε καί τά πιό γερά νεύρα,
γιατί οί κλεισμένοι στίς σπηλιές δέν έβλεπαν τό
γραφικό θέαμα τών βoμβών πού έπεφταν ούτε καί τ'
άεροπλάνα καί τούς δημιουργούνταν τό αίσθημα ότι
ήταν άκριβώς πάνω άπό τή σπηλιά τους. Τό εύτύχημα
ήταν ότι σ' όλη σχεδόν τή διάρκεια τής
τρωγλoδυτικής μας ζωής ό καιρός ήταν καλός. Μόνο
τίς ήμέρες τής μάχης άγρίεψε κί έκείνος. Μέ τό
σούρουπο γενική έξοδος. Όλοι οί δρόμοι μεγάλη
κίνηση. Στό Λακκί μικρότερη γιατί έκεί ύπήρχαν
καταφύγια μέσα στην πόλη κί ήταν μικρές οί
άποστάσεις. Άντίθετα στήν παλιά πόλη, τήν Αγιά
Μαρίνα-Πλάτανο, έπρεπε νά ξεκινήσουν άπό τίς
Παναγιές γιά νά ρθουν καί νά δoύν τί τούς
άπόμεινε, άπό τούς βομβαρδισμoύς τής ήμέρας, στά
σπίτια τους. Βαλίτσες στόν ώμο, σάκκoι στήν πλάτη,
τσάντες στά χέρια. Φιάλες μέ πιοτά
άντικαταστούσαν, κατά κανόνα, τό νόμισμα στήν
άγορά τροφίμων, άπό στ ρατιώτες, Άγγλους καί
Ίταλούς, πρό πάντων άπό Άγγλους, γιατί οί Ίταλοί
δέχονταν καί λιρέττες. Ηταν πιό συγκαταβατικοί.
Τά φτηνότερα καταστήματα ήταν οι σωροί τροφίμων
τών Άγγλων, σκόρπιοι παντoύ, συνήθως κάτω άπό
δέντρα. Οί Ίνδοί, ήταν πιό δύσκολoι. Άν πετύχαινε
κανείς Άγγλo φρουρό μέ μιά φιάλη κoνιάκ έκαμνε
καλή προμήθεια. Δέν έλειπε άκόμα καί κρέας ζώων,
γιδoπρόβατου ή βοδιού, πού σκοτώνουνταν άπό
βόμβα. Δέν ήταν δύσκολος ό έφοδιασμός. Στήν καθε
βραδυνή αύτή έπίσκεψη στήν πόλη έκλειε ό καθένας
τίς πόρτες καί τά παράθυρα τού σπιτιού ή τού
μαγαζιoύ του, καρφώνoντάς τα, γιατί οί κλειδαριές
είχαν σπάσει, ή δένoντάς τα μέ σύρμα, νά φαίνωνται
κλειστές ώς τό πρωί, πoύ θάπεφταν οί πρώτες βόμβες
καί θάνοιγαν όλα διάπλατα. .
9 OCTOBER 1943 AIR STRIKE OF THE CITY OF LEROS (THE CITY BEFORE)
Γύριζε ό κόσμος στίς σπηλιές έκτός άπό μερικoύς...
έπιχειρηματίες, πού είχαν τήν περιέργεια νά
έπισκεφτoύν τά κλειστά σπίτια καί καταστήματα
όλη τή νύχτα, 'Ηταν άνθρωποι προβλεπτικoί καί
σκέφτoυνταν πώς μετά τόν πόλεμο όλα τά πράγματα
θάχαν καλες τιμές.... Δέ διέτρεχαν κανένα κίνδυνο
γιατί τή νύχτα ούτε άεροπλάνα έρχoνταν ούτε
άστυνομικοί κυκλοφορούσαν μέσα στήν πόλη. Οί
έπιχειρήσεις αύτές έγιναν σέ σχετικά μικρή
κλίμακα καί ζημίωσαν καί τούς Γερμανούς
πλιατσικολόγους, πoύ βρήκαν λιγώτερα λάφυρα.
'Ολημερίς άπό τίς σπηλιές, όσες έβλεπαν πρός την
πόλη, βλέπαμε τίς βόμβες πoύ έπεφταν. Σήκωναν
γκριζόμαυρα σύγνεφα καπνού καί σκόνης πoύ μάς
κρατούσαν σέ άγωνία όσο νά διαλυθούν καί νά δoύμε
τί άπόμεινε όρθιο. Πολλές φορές είπαμε: «Πάει ή
Παναγιά τού Κάστρου! Πάει ή 'Αγιά Παρασκευή», σάν
βλέπαμε στή θέση τους τά γκριζόμαυρα αύγνεφα. Μά
σάν άπομακρύνουνταν τό σκηνικό τής κόλασης
ξεπρόβαλλε όλόασπρη ή έκκλησιά τής Παναγιάς,
άνίκητη παρηγορήτρα γιά νά μάς πή «θά περάσει ό
σίφουνας». Μόνο τό Κάστρο μας τραυματίστηκε
βαρειά. Αύτή είναι ή είκόνα τής ζωής στή Λέρο στήν
περιοδο 26 τού Σεπτέβρη μέ 31 Όκτώβρη 1943. Ηταν πιά
φανερό πώς οί Γερμανoί ήταν άποφασισμένοι νά
νικήσουν στή μάχη τής Λέρου μέ κάθε θυσία. Γι'
αύτό χτυπούσαν, τήν άμυνα νά τήν παραλύσουν καί
χτυπούσαν τούς άμαχoυς γιά νά ξεφτίσουν τό ήθικό
τoυς. Έτσι έρριχναν τίς βόμβες όχι άποκλειστικά
στούς στρατιω- τικούς στόχους μά καί στήν πόλη,
όπου δέν ύπήρχαν ούτε στρατιώτες ούτε πολίτες.
'Ακόμα καί στίς έκκλησιές. Έκτός άπό τήν έκκλησιά
τού Ταξιάρχη πού άν,αφέραμε ήδη, γκρεμίστηκε
συθέμελα καί τό έκκλησάκι τού Πρoφήτη Ήλία δυτικά
τού Κάστρoυ. 'Η πόλη τής Λέρου έπαθε μεγάλες
ζημιές. 'Οπως εγινε γνωστο άργότερα, άπό Γερμανό
άξιωματικό, τό «σημείο άναφοράς» στoύς
βομβαρδισμούς ήταν ή σημερινή λέσχη προσκόπων
στίς Πλάκες, πλάι στήν έκκλησία τής Θεoσκέπαστης.
Μέ πρoσανατολισμό έκείνo, έρριχναν τίς βόμβες
μέσα στήν πόλη. 'Ανατολικά άπό αύτό ξεφορτώθηκαν
στίς 9 τoύ Όκτώβρη δύο φορτία βόμβες, καμμιά
είκοσαριά. Εύτύχημα είναι ότι έπεσαν στή θάλασσα
κατά μήκος τής παραλίας, 15-2Ο μέτρα άπό τή στεριά.
Στόχος βέβαια ήταν τά παραλιακά σπίτια. Λίγες δέν
πρόλαβαν νά πέσουν στή θάλασσα κι' έπεσαν στίς
άπoθήκες τού Τσαλίκη καί τού Γιαννουκά πού τίς
βλέπουμε άκόμα σήμερα γκρεμισμένες. Οί μπογιές
τής άποθήκης Τσαλίκη, σέ σκό- νη, άνέβηκαν έγχρωμα
σύγνεφα σκόνης καί γέμισαν τήν πόλη. Πέτρες
έκσφενδονίστηκαν έκατό μέτρα μακρυά καί
τρύπησαν στέγες σπιτιών. Τήν ήμέρα αύτή δέν
είχαμε κανένα άνθρώπινο θύμα, άν καί ή καλή
διάθεση τού... φιλoλεριού Σπιγκάϊ θέλει βαρειές
άπώλειες στόν ντόπιο πληθυσμό τής Λέρoυ, πού τόν
προφύλαγε άπό τίς βόμβες, βρίσκoντάς του φυσικές
σπηλιές. Είναι άλήθεια άξιος εύχαριστηρίων πού
μάς... βρήκε σπηλιές, γιατί δέν τίς ξέραμε. Στίς 14
τού Όκτώβρη γκρεμίστηκαν άρκετά σπίτια στήν ,
Αγιά Μαρίνα. 'O συγγραφέας τoύ βιβλίoυ αύτού
βρέθηκε σέ μιά κουζίνα πού μέρoς τής στέγης της
έπεσε άπάνω του καί τόν έχωσε, εύτυχώς, όρθιο μέ
φύκια καί χώματα. Ξεχώθηκε μόνος Τό πρώτο
άνθρώπινο θύμα τών βομβαρδισμών στήν πόλη μέσα
τό είχαμε στίς 23 τού Όκτώβρη. Ήταν ή Χιωτούλα
Καστή σύζυγος τού μακαρίτη Καπεταν Γιάννη Καστή.
THE
CITY OF LEROS AFTER THE AIR STRIKE PERIOD (9-31 OCTOBER 1943)
Άπό όλες τίς έπιθέσεις πoύ έγιναν στήν πόλη, ή πιό
καταστροφική ήταν τής 26 τού Όκτώβρη. Ήμέρα
σημαδερή, τού "Αη Δημήτρη. Λίγο πρίν τό
μεσημέρι άκούστηκε άπό δυτικά ένα βουητό τόσo
βαρύ όσο δέν ξανακούσαμε. πρέπει νάταν πολλά
βoμβαρδιστικά. Δέν άργησε νά φανή τό κoπάδι. λές κί
ήταν γερανoί. Βρέθηκα στό Καμαράκι, πάνω άπό τ'
Άλιντα, σ' ένα χωράφι. Μέτρησα τριάντα έπτά.
Σκιάστηκα πίσω άπό τόν τoίχo τoύ χωραφιoύ καί τά
παρακoλουθούσα. Ερχονταν άπό τό μέρος τής
Μoυπλόγουρνας. Ήταν τό μεγαλύτερο κύμα πoύ φάνηκε
στόν ούρανό τής Λέρου, σ' όλη τήν πολεμική
περίοδο. 'Αρχισαν νά ξεφoρτώνoυν μόλις έφτασαν
πάνω άπό τό Πατριαρχείο. Είδα όλo τό ξεφόρτωμα κί
όλη τήν κόλαση πoύ δημιoυργήθηκε μέσα στήν πόλη.
Τό θέαμα ήταν τρομαχτικό. Γιά μιά στιγμή πίστεψα
πώς ήταν τό ξερρίζωμα όλης τής πόλης. 'Όταν,
ύστερα άπό άρκετά λεπτά τής ώρας άλλαξε τό
σκηνικό δέν πίστευα στά μάτια μoυ. Έστεκε άκόμα ή
πόλη. Τό χρώμα όμως τής άνηφοριάς άπ' τόν παλιό
δρόμο Τσιγαδά πασσά, ώς τήν Άγιά Παρασκευή είχε
άλλάξει. Άπό τά περισσότερα σπίτια είχαν
άπομείνει μόνο μερικoί τοίχοι όρθιοι, γυμνοί. Γύρo
άπό τήν έκκλησία τής 'Αγ. Παρασκευής όλα σχεδόν
είχαν γκρεμιστή. Δέσποζε πάνω άπό τά χαλάσματα ή
ψηλή έκκλησιά μέ τό λιγνό καμπαναριό της, σύμβολo
έλπίδας καί πίστης, μά καί ίστορικό μνημείo, πού
πάνω σ' αύτo άνέμισε τό ράσο τού Παπαναστάση σάν
ύψωσε τη γαλανόλευκη τό 1933. Τήν πρώτη τoύ Νοέμβρη,
καμμιά βόμβα!. Ούτε τήν άλλη μέρα. Ή άνάπαυση αύτή
βάσταξε μέχρι τίς 6 τoύ Νοέμβρη. "Εξη μέρες
περάσαμε μόνο μέ άραιές άναγνωριστικές πτήσεις
άερο- πλάνων. Ξεθαρρέψαμε, βγαίναμε άπό τίς
σπηλιές μας, συζητούσαμε: Ήρθε κί άλλος δικός μας
στρατός; Τί γίνεται στήν Ίταλία; στή Ρωσσία; λές
νά μάς ξέχασαν δριστικά οί Γερμανοί;
|